El concepto de derecho subjetivo y el derecho a la propiedad privada en Suárez y Locke

  1. Baciero Ruiz, Francisco Tadeo
Revista:
Anuario filosófico

ISSN: 0066-5215

Año de publicación: 2012

Título del ejemplar: Moral y política en la Escuela de Salamanca

Volumen: 45

Número: 2

Páginas: 391-421

Tipo: Artículo

Otras publicaciones en: Anuario filosófico

Referencias bibliográficas

  • Para esta introducción histórica, y el apartado siguiente, cfr. A. GUZMAN BRITO, El derecho como facultad en la neoescoíá stica española del siglo XVI (Iustel, Madrid, 2009), inmejorable estudio de conjunto sobre el tema, que seguimos en lo fundamental.
  • F. DE VITORIA, De iustitia, Ed. preparada por el R. P. V. Beltrán de Heredia, O. P. (Publicaciones de la Asociación Francisco de Vitoria, Madrid, 1934) 64,
  • En su Liber de vita spiritmli animae (1402), Gerson define "ius" como: "facultas seu potestas propinqua conveniens alicui secundum dictamen rectae rationis", definición lo suficientemente amplia como para afirmar a continuación: "omne ens positivum quantum habet de entitate et ex consequenti de bonitate, tantumdem habet de iure sic generaliter definito. In hunc modum, caelum ius habet ad influendum, sol ad iluminandum, ignis ad calefaciendum, [⋯]". I. GERSON, Opera omnia (L. Ellies du Pin, Antwerpiae, 1706
  • reimpresión G. OLMS VERLAG, Hildesheim, 1987) m, col. 26 C-D
  • "La historia de la teología cristiana en la Edad Media, en especial la escolástica española tardía, pertenece ya a la genealogía de los derechos humanos". J. HABERMAS, Fundamentos prepolíticos del estado democrático?, en J. RATZINGER Y J. HABERMAS, Dialéctica de la secularización. Sobre la razón y la religión, Prólogo de Leonardo Rodríguez Dupla (Encuentro, Madrid, 2006) 27.
  • J. BELDA PLANS, La Escuela de Salamanca (BAC, Madrid, 2000) 157, 162.
  • M. A. PENA GONZÁLEZ, La escuela de Salamanca. De la monarquía hispánica al orbe católico (BAC, Madrid, 2009) 131 ss;
  • J. BARRIENTOS GARCÍA, La escuela de Salamanca. Desarrollo y caracteres, "Ciudad de Dios" 208 (1995) 1041-1079, 1042, 1048-1049 y Proyección europea de la Escuela de Salamanca
  • en Actas del I Simposio sobre 'La ética en la conquista de América (1492-1573)' (Ayuntamiento y Diputación Provincial, Salamanca, 1984) 339-359
  • R. DE SCORRAILLE, El P. Francisco Suárez de la Compañía de Jesús, 2 vols. (Subirana, Barcelona, 1917) vol. 1, 83-86.
  • El De opere sex dierum se publicó por vez primera en 1621 con el De Anima. Se encuentra en el vol. 3 de F. SUÁREZ, Opera omnia (L. Vives, París, 1856-1862). Citaremos por esta edición.
  • J. GLERS, Die Gerecbtigkeitslebre des jungen Suárez. Edition und Untersucbung seiner Römischen Vorlesungen De Iustitia et lure (Verlag Herder Freiburg, Freiburg i. B., 1958), texto del manuscrito en 29-122
  • En el cap. 2 del Libro I ("Quid ius signified et quomodo ad legem comparetur"). Las citas del De legibus están tomadas de la edición crítica bilingüe dirigida por Luciano Pereña: F. SUÁREZ, De legibus ac Deo legislature (CSIC, Madrid, 1971 ss). Nos servimos de la traducción castellana de esta edición.
  • "Iuxta [⋯] etymologiam qua ius a iubendo dicitur, proprie videtur ius legem significare, nam lex in iussione seu imperio posita est". F. SUÁREZ, De legibus I, 2, 6 cit., vol. I, 26. Como es habitual, los pasajes del De legibus se refieren con tres cifras, la primera, en números romanos, remite al Libro correspondiente, la segunda al capítulo dentro del libro, la tercera a la sección dentro del capítulo.
  • "Sumitur [la voz ius, en una de sus posibles significaciones] pro morali quadam potestate ad aliquem actum vel usum". F. SUÁREZ, De virtute et statu religionis, Libro VIII, 5, 12
  • en Opera omnia cit., vol. 15, 565, col. izda.
  • "Jus potestatem moralem mérito appelamus, quia non addit homini aliquam entitatem, vel qualitatem, sed solam moralem facultatem, ut licite et sine alterius injuria possit uti rebus illis, quarum est dominus". F. SUÁREZ, De opere sex dierum, Libro HI, cap. 16, 9
  • en Opera omnia cit., vol. 3, 280, col. izda.
  • "Dominium (perfunctorie [⋯] illud definiendo) estprincipalejus disponendi de re aliqua in quemcumque usum non prohibitum". F. SUÁREZ, De virtute et statu religionis, Libro VIII, cap. V, n. 3, en Opera omnia cit., vol. 15, 562, col. dcha., cursivas nuestras). "Ideo illud [es decir: "ius"] ponitur loco generis, aliae vero particulae distinguunt dominium ab aliis juribus minus perfectis". Ibidem, n. 4.
  • "Multis modis posse aliquid did de iure naturali. Primus et máxime proprius est quando lex aliqua naturalis id praecipit". F. SUÁREZ, De legibus, II, 14, 6 cit., vol. IV, 22.
  • "Ius a utem dominativum solum est materia alterius iuris praeceptivi et consistit (ut sic dicam) in facto quodam seu in tali condicione vel habitudine rerum". F. SUAREZ, De legibus, II, 14, 19 cit., vol. IV, 37.
  • Sobre el significado de "dominium" en Suárez y su relación con "proprietas", que habitualmente emplea como sinónimos, cfr. el estudio de A. FERREIRO LÓPEZ, La naturaleza de la propiedad privada en las doctrinas de Suárez, "Pensamiento" 4 (1948) 449-492, 460 ss.
  • "Nam libertas a servitute proprietas est naturalis hominis, [⋯] et nihilominus per propriam voluntatem potest se homo illa privare vel etiam ex iusta causa illa privan [⋯]. Ergo simili modo communitas humana perfecta". F. SUÁREZ, De legibus, III, 3, 7 cit., vol. V, 33.
  • F. SUÁREZ, Disputaciones metafísicas, Edic. y Traduc. de S. Rábade Romeo, S. Caballero Sánchez y A. Puigcerver Zanón, 7 vols. (Gredos, Madrid, 1960-1966) DM 54, 4, 1, vol. VII, 422, y DM 42, 3, 3, vol. VI, 210-211.
  • "Quaelibet creatura habet jura vel dominia finita; ñeque in hoc est ordo per se et essentialis inter creauras capaces dominio et juris, ut sunt solae intelectuales et rationales". F. SUÁREZ, De iustitia Dei, secc. II, 29, en Opera omnia cit., vol. 11, 538-539.
  • "[⋯] homo propter rationem, et libertatem est ad imaginem Dei, et propter easdem proprietates est capax dominii, et ideo reliqua animantia capacia dominii non sunt, quia rationis usum non habent, neque libertatem". F. SUÁREZ, De opere sex dierum, III, cap. XVI, 6, en Opera omnia cit., vol. 3, 279, col. izda.
  • "Si ergo bruta non habent dominium suorum actuum, ergo nec aliarum rerum". F. DE VITORIA, De Indis recenter inventis relectio prior, en Obras de Francisco de Vitoria. Relecciones teológicas, Ed. de T. Urdánoz (BAC, Madrid, 1960, 1 *) n. 20, 662.
  • "Unusquisque habet naturale jus ad defendendum et se, et quidquid apud se possidet [⋯] hoc autem jus non necessario est dominium acquisitum in rem apprehensam, sed est naturale dominium in proprias actiones, ad quas pertinet et usus facti de re juste possessa [⋯]. Potest etiam hoc jus revocari ad illud jus naturale, quod homo habet ad nutriendum, protegendum, et conservandum proprium corpus". F. SUÁREZ, De virtute et statu religionis, Libro VE, cap. V, n. 38, en Opera omnia cit., vol. 15, 575, col. izda.
  • "Quamvis aliquis bonam famam non habeat, si non habeat malam, habet hoc jus proprium, et quasi innatum, ad suum bonum nomen, ut contra justitiam commutativam sit eum infamare". F. SUÁREZ, Opuscula sex theologica, Op. VI, De iustitia qua Deus redditpraemia meritis, etpoenaspropeccatis, sec. Ill, 21 en Opera omnia cit., vol. 11, 558, col. izda.
  • Recientemente ha llamado la atención sobre ello N. San Emeterio: "Si comparamos a Locke con toda la tradición del iusnaturalismo-cristiano y laico-, quizás sus ideas sobre la teoría de la apropiación del trabajo se asemejen más a la de los escolásticos como Juan de Lugo o Francisco Suárez que a la vertiente laica". N. San Emeterio, Sobre la propiedad. El concepto de propiedad en la Edad Moderna (Tecnos, Madrid, 2005) 203. Cfr. igualmente 204 ss.
  • Cfr. R. W. and A. J. CARLYLE, A History of Mediaeval Political Theory in the West, 6 vols. (William Blackwood & Sons, Edinburgh and London, 1903-36) vol. 1, cap. 2, 12; vol. 2, 41.
  • "Acceptio autem rei alienae in extrema necessitate, nec est de re omnino aliena, quia pro illo articulo omnia sunt communia". F. SUÁREZ, De legibus, II, 16, 11 cit., vol. IV, 89-90.
  • "En 1625 mantenían los jesuítas cátedras filosóficas o escolástico-teológicas en todas las universidades de la Alemania católica, y las mantuvieron en su mayor parte hasta la supresión de la Orden en 1773". K. ESCHWEILER, Die Philosophic der spanischen Spátscbolastik auf den deutschen Universitáten des 17. Jahrbunderts, en H. FLNKE (ed.) Gesammelte Aufsiitze zur Kulturgeschichte Spaniens, Bd. 1 (Aschendorf, Münster, 1928) 251-330, 285, traducción nuestra.
  • Cfr. las conocidas invectivas de Pascal contra Vázquez, Escobar, Sánchez, Hurtado de Mendoza, Molina, y Suárez, entre otros, en B. PASCAL, Lettes provinciales, en Oeuvres completes (Éditions du Seuil, París, 1963) 371-469, 390, 391, 400, 401, 404, 410, y passim.
  • Cfr. R. FRLMER, Patriarca o el poder natural de los reyes (Alianza, Madrid, 2010) 41.
  • Cfr. R. FILMER, Patriarca and Other Writings, Ed. by J. R Sommerville (Cambridge University Press, Cambridge, 1991), xxxii-xxxiv de la Introducción. La autoridad de Suárez habría llegado a tal punto, que en 1628 se discutía en el Parlamento la interpretación correcta de su doctrina impositiva: "In a debate in the English Parliament of 1628 it was disputed which side had correctly interpreted Suárez on taxation, and could therefore claim him as an authority".
  • H. HÓPFL, Jesuit Political Thought. The Society of Jesus and the State, c. 1540-1630 (Cambridge University Press, 2005, 2 e ed.) 367-368
  • que lo toma de J. H. SOMMERVILLE, Politics and Ideology in England 1603-1640 (Longman, London, 1986) 77-78.
  • Culverwell fue un "platónico" atípico por su recurso habitual a autores escolásticos: "Like Richard HOOKER, Culverwell wanted to revive the natural law tradition of Aquinas and Suarez, and to combat the nominalist legacy of Protestantism". F. BEISER, Culverwell, en E. Craig (ed.), Routledge Encyclopaedia of Philosophy, vol. 2 (Routledge, London, 1988) 750-751, mayúsculas en el original.
  • Cfr. J. TULLOCH, Rational theology and Christian philosophy in England in the seventeenth century. II. The Cambridge Platonists (Georg Olms Verlag, Hildesheim, 1966, reproducción de la segunda edición, Londres y Edimburgo, 1874), 410-426.
  • N. CULVERWELL, An Elegant and Learned Discourse of the Light of Nature, Ed. by R. A. Greene and H. MacCallum, Foreword by R. K. Greene (Liberty Fund, Indianapolis, 2001) xii y 6.
  • F. SUÁREZ, De legibus cit., vol. II, 70.
  • F. SUÁREZ, De legibus, II, 7, 7, vol. III, 117.
  • "The education of an Oxford undergraduate was still medieval. He often matriculated when he was much younger [⋯]. Locke was exceptional in going up at the age of twenty". M. CRANSTON, John Locke. A Biography (Longmans, Green and Co., London/New York/Toronto, 1957) 30.
  • "As regards Suarez, there is reason to believe that Locke was acquainted with his Tractatus de Legibus ac Deo legislature". J. LOCKE, Essays on the Law of Nature, Edited with an introduction by W. von Leyden (Clarendon Press, Oxford, 1954, 2 e ed. 1970) 36. "Locke's political thought has simultaneously moved much closer to that of Hooker, Suarez and Aristotle on the one hand, and to the Levellers, Sidney and the Republicans on the other".
  • R. ASHCRAFT, Locke's Two Treatises of Government (Allen & Unwin, London, 1987) 2.
  • J. LOCKE, Ensayo sobre el entendimiento humano, Traduce, de E. O'Gormann (FCE, México/Buenos Aires, 1956) 547.
  • J. LOCKE, Essay concerning Human Understanding, Lib. IV, cap. 3, §18, en The Works of John Locke in Ten volumes (London/Glasgow/Dublin, 1823, reprinted by Scientia Verlag Aalen, Darmstadt, 1963) vol. 2, 369. El cap. Ill trata: "Del alcance del conocimiento humano", y el parágrafo 18 lleva por título: "No es fácil determinar el alcance de nuestro conocimiento respecto a otras relaciones. La moral es susceptible de demostración".
  • "Yet every Man has a Property in his own Person: this no Body has any Right to but himself. The Labour of his Body, and the Work of his Hands, we may say, are properly his". J. LOCKE, Two treatises of government, Edited with an introduction and notes by Peter Laslett, Student Edition (Cambridge University Press, Cambridge, 1988) II, §27, 223, citamos por esta edición.
  • Cabe citar los estudios clásicos de C. B. MACPHERSON, The political Theory of Possessive Individualism. Hobbes to Locke (Oxford University Press, Oxford, 1962) (traduce, española en Fontanella, 1970 y Trotta, 2005).
  • J. TULLY, A discourse on Property. John Locke and bis adversaries (Cambridge University Press, Cambridge, 1982) (traduce, francesa en P. U. F., 1992).
  • K. I. VAUGHN, John Locke, economista y sociólogo (FCE, México, 1983).
  • Ibidem, LT, § 28, 288: "He that is nourished by the Acorns he picked up under an Oak, or the Apples he gathered from the Trees in the Wood, has certainly appropriated them to himself [⋯] That labour put a distinction between them and common [⋯]; and so they became his private right". Trad, cast.: Segundo tratado sobre el gobierno civil cit., 57.
  • "Alicer quippe sese habet communio primaeva ante omne factum hominis, [⋯]; ubi simpliciter quaelibet res non magis ad hunc quam ad alterum, et sic aeque ad neutrum speccant. Alicer autem illa sese habent, quando rebus in medio expositis uti homines incipiunt. Ibi enim ex pacto praevio illa cuiusque propria fiunt, quae in usus suos arripuit. Quercus erat nullius; quae deciderant glandes eius fiebant, qui legisset. [⋯] Sed communio illa [de todos los bienes] velut in actu signaco considérala durare non potuit, ni homines perpetuo vellent esurire, et nudi ambulare". S. VON PUFENDORF, De iure naturae et gentium libri orto (Minerva G. M. B. H., Frankfurt a. M., 1967) IV, 4, 13, vol. I, 533.
  • Cfr. R. BOYD, The calvinist origins of Lockean political economy, "History of Political Thought" 23/1 (2002) 30-60.
  • "Though separated from the scholastics by the religious split [⋯], they [Pufendorf, Locke⋯] were of the same professional type as the scholastics and they went about the same task, by the same method, in much the same spirit-so much so, in fact, that the best way of characterizing them is to call them Protestant (or laical) scholastics-". J. A. SCHUMPETER, History of economic analysis, Edited from manuscript by Elizabeth Boody Schumpeter (George Allen & Unwin Ltd., 1959, 3 a ed.) Parte segunda, cap. 2, 6, a) "The Protestant or Laical Scholastics", 116.
  • Cfr. K. MARX, F. ENGELS, Werke, vol. XXVI/1, Theorien über den Mehrwert, vierter Band des 'kapitals', ErsterTeil (Dietz Verlag, Berlin, 1973) V, XII-XIII.