Vida y obra de un médico morisco en el exilioMuḥammad b. Aḥmad b. Abī l-‛Āṣ (ss. XVI-XVII)

  1. Coullaut Cordero, Jaime 1
  1. 1 Universidad de Salamanca
    info

    Universidad de Salamanca

    Salamanca, España

    ROR https://ror.org/02f40zc51

Revista:
Al-qantara: Revista de estudios árabes

ISSN: 0211-3589

Año de publicación: 2019

Volumen: 40

Fascículo: 1

Páginas: 73-102

Tipo: Artículo

DOI: 10.3989/ALQANTARA.2019.003 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Al-qantara: Revista de estudios árabes

Resumen

Uno de los autores hispanomusulmanes que hasta la fecha no había podido ser identificado es Muḥammad b. Aḥmad b. Abī l-‛Āṣ al-Andalusī, a quien se atribuyen dos breves tratados sobre medicina. Un estudio de los manuscritos conservados de ambas obras, así como la revisión de algunas fuentes y estudios recientemente publicados, nos permiten identificar a este autor con el morisco granadino Muḥammad b. Abī l-‛Āṣī (o Muhhemed Bulhaç), médico que en la primera mitad del s. XVII abandonó la Península Ibérica para residir durante algunos años en Estambul y posteriormente en El Cairo, donde se pierde su pista en el año 1637. En el presente artículo, expondremos todos los datos biográficos disponibles de este personaje, y haremos un breve análisis de sus dos tratados.

Información de financiación

Muḥammad b. Aḥmad b. Abī l-‛Āṣ nació en torno al año 1567 d. C.14, probablemente en Granada, y su nombre nos revela que perteneció a una distinguida familia granadina emparentada con los Omeyas, la del ilustre linaje de los Banū Abī l-‛Āṣ, que abandonaría la Península Ibérica en el s. XVII para establecerse en Túnez15. Era nieto del cono-cido morisco al-Ŷabbis (Lorenzo Hernández el Chapiz), natural de Baeza, pero establecido en el Albaicín de Granada como próspero mer-cader. De al-Ŷabbis también se sabe que ejerció como traductor oficial de árabe y que su erudición le reportó el respeto y la estima de los moriscos y cristianos de Granada16.

Financiadores

Referencias bibliográficas

  • Aboussouan, Camille (dir.), Exposition - Le livre et le Liban jusqu'à 1900, [Paris], UNESCO, 1982.
  • Alonso, Carlos, Los apócrifos del Sacromonte (Granada): Estudio histórico, Valladolid, Ed. Estudio Agustiniano, 1979.
  • Ari, Bülent, The First Dutch Ambassador in Istanbul: Cornelis Haga and the Dutch Capitulations of 1612, PhD Dissertation, Bilkent University (Ankara), 2003.
  • Ayalon, Yaron, Natural Disasters in the Ottoman Empire: Plague, Famine, and Other Misfortunes, Cambridge, Cambridge University Press, 2014. https://doi.org/10.1017/CBO9781139680943
  • Belguedj, Mohamed Salah, La médecine traditionnelle dans le Constantinois, Strasbourg, Université de Strasbourg, 1966.
  • Benabdallah, Abdel Aziz, al-Ṭibb wal-aṭibbā' fī l-Magrib, al-Ribāṭ, al-Maṭba'a al-Iqtiṣādiyya, 1960.
  • Benaissa Amir, Mohammed, Contribution á l'étude de l'histoire de la santé en Algérie, Alger, Office des publications universitaires, 1986.
  • Bernabé Pons, Luis F., "Estudio Preliminar", en Miguel de Luna, Historia verdadera del rey Don Rodrigo, Luis F. Bernabé Pons (ed. facsimilar y estudio), Granada, Universidad de Granada, 2001, pp. I-LXX.
  • Boyar, Ebru y Fleet, Kate, A Social History of Ottoman Istanbul, Cambridge, Cambridge University Press, 2010. https://doi.org/10.1017/CBO9780511750427 PMCid:PMC2854643
  • Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur - Erster-dritter Supplementband [GALS], 3 vols., Leiden, E. J. Brill, 1937-1942, Bulmuş, Birsen, Plague, Quarantines, and Geopolitics in the Ottoman Empire, Edinburgh, Edinburgh University Press, 2012.
  • Bulut, Mehmet, Ottoman-Dutch Economic Relations in the Early Modern Period, 1571-1699, Hilversum, Verloren, 2001.
  • Catalogus codicum manoscriptorum Bibliothecae Regiae. Tomus Primus, Parisiis, Typographia Regia, 1739.
  • Conrad, Lawrence I., "Ṭā'ūn and Wabā': Conceptions of Plague and Pestilence in Early Islam", Journal of the Economic and Social History of the Orient, 25, 3 (1982), pp. 268-307. https://doi.org/10.2307/3632188
  • Conrad, Lawrence I., "Medicine and Martyrdom: Some Discussions of Suffering and Divine Justice in Early Islamic Society", en John R. Hinnells y Roy Porter (ed.), Religion, Health and Suffering, London, Routledge, 1999, pp. 212-236.
  • De Groot, Alexander H., The Ottoman Empire and the Dutch Republic: A History of the Earliest Diplomatic Relations, 1610-1630, Leiden, Nederlands Historisch-Archaelogisch Instituut Leiden/Istanbul, 1978.
  • Dols, Michael W., The Black Death in the Middle East, 2ª ed., Princeton, Princeton University Press, 1979.
  • Dumont, Jean, Corps universel diplomatique du droit des gens; [...], Tome V. Partie II, Amsterdam, P. Brunel, etc. - La Haye: P. Husson & C. Levier, 1728.
  • El-Rouayheb, Khaled, Islamic Intellectual History in the Seventeenth Century: Scholarly Currents in the Ottoman Empire and the Maghreb, Cambridge, Cambridge University Press, 2015. https://doi.org/10.1017/CBO9781107337657
  • Encyclopedia of Islam - New Edition [EI2], 13 vols., Leiden, Brill, 1960-2009. Fierro, Maribel (dir.), Historia de los Autores y Transmisores Andalusíes (HATA), 2014 [en línea], disponible en: http:// kohepocu.cchs.csic.es/register/to/hata_kohepocu [consultado el 08/05/2019].
  • Gafsi Slama, Abdel-Hakim, "Aproximación al estudio de los textos en árabe de los morisco-andalusíes en Tunisia", Sharq al-Andalus, 12 (1995), pp. 413-428. https://doi.org/10.14198/ShAnd.1995.12.26
  • García-Arenal, Mercedes, "Alonso del Castillo, Miguel de Luna y otros moriscos: Una propuesta para la autoría de los Plomos", en Mª Julieta Vega García-Ferrer, Antonio López Carmona y Mª Luisa García Valverde (coord.), Nuevas Aportaciones al Conocimiento y Estudio del Sacro Monte - IV Centenario Fundacional (1610-2010), Granada, Fundación Euroárabe, 2011, pp. 145-169.
  • García-Arenal, Mercedes y Rodríguez Mediano, Fernando, "Médico, traductor, inventor: Miguel de Luna, cristiano arábigo de Granada", Chronica Nova, 32 (2006), pp. 187-231.
  • García-Arenal, Mercedes y Rodríguez Mediano, Fernando, Un Oriente español: los moriscos y el Sacromonte en tiempos de Contrarreforma, Madrid, Marcial Pons Historia, 2010.
  • García Ballester, Luis, Los moriscos y la medicina: un capítulo de la medicina y la ciencia marginados en la España del siglo XVI, Barcelona, Labor, 1984.
  • Girón Irueste, Fernando, "La tradizione dell'Andalus", en Sandro Petruccioli (ed.), Storia della scienza, vol. III: La civiltá islamica, Roma, Instituto della Enciclopedia Italiana, 2002, pp. 825-832.
  • Goitein, Shelomo Dov, A Mediterranean Society: The Jewish Communities of the Arab World as Portrayed in the Documents of the Cairo Geniza, 6 vols., Berkeley, University of California Press, 1967-1999.
  • Haddouche, Abdel Hamid, "Mu'awwiqāt al-intiqāl al-dīmūgrāfī fī l-'ālam al-magribī jilāl al-qarn 18 m.: al-Magrib numūdaŷan / Impediments to demographic transition in the Arab world in the 18th century: the case of Morocco", en XXVI International Population Conference of the IUSSP, 2009, pp. 1-22 [en línea], disponible en: https://iussp2009.princeton.edu/papers/90734 [consultado el 08/05/2019].
  • Al-Ḥaŷarī, Aḥmad b. Qāsim, Kitāb Nāṣir al-dīn 'alà 'l-qawm al-kāfirīn - The Supporter of Religion Against the Infidels, P. S. Van Koningsveld, Q. al-Samarrai y G. Wiegers (ed., trad. y estudio), 2ª ed., Madrid, CSIC, 2015, Fuentes arábico-hispanas, 35.
  • Al-Ḥaŷarī, Aḥmad b. Qāsim, Riḥlat Afūqay al-Andalusī: mujtaṣar Riḥlat al-šihāb ilà liqā' al-aḥbāb 1611-1613, Muḥammad Zarūq (ed.), Abū Ẓabī, Dār al-Suwaydī lil-našr wal-tawzi' - Bayrūt, Mu'assasat al-'Arabiyya lil-dirāsāt walnašr, 2004.
  • Hammer[-Purgstall], J. de, Histoire de l'Empire Ottoman, depuis son origine jusqu'a nos jours, 18 vols., J.-J. Hellert (trad.), Paris: Bellizar, [etc.], 1835-1843.
  • Harvey, L. P., Muslims in Spain, 1500 to 1614, Chicago-London, The University of Chicago Press, 2005. https://doi.org/10.7208/chicago/9780226319650.001.0001
  • Ḥaŷŷī, Muḥammad, "Zaydān b. Aḥmad al-Manṣūr", en Muḥammad Ḥaŷŷī (dir.), Ma'lamat al-Magrib, 23 vols., Salā, Maṭābi' Salā, 1989-2005, vol. 14, pp. 4781-82.
  • Heeringa, Klaas, Bronnen tot des geschiedenis van den Levantischen Handel. Eerste deel, 1590-1660, 's-Gravenhage: Martinus Nijhoff, 1910.
  • Ibn Abī Uṣaybi'a, 'Uyūn al-anbā' fī Ṭabaqāt al-Aṭibbā', Bayrūt, Dār Maktabat al-Ḥayāt, s. f.
  • Ibn Sīnā, Al-Qānūn fī l-ṭibb, 3 vols., Muḥammad Amīn al-Ḍannāwī (ed.), Bayrūt, Dār al-Kutub al-'Ilmiyya, 1999.
  • İnalcik, Halil, An Economic and Social History of the Ottoman Empire. Volume I: 1300-1600, Cambridge, Cambridge University Press, 2004.
  • Kaḥḥāla, 'Umar Riḍā, Mu'ŷam al-mu'allifīn: tarāŷim muṣannifī l-kutub al-'arabiyya, 4 vols., Bayrūt: Mu'assasat al-Risāla, 1993.
  • Kaplan, Benjamin J., Muslims in the Dutch Golden Age: Representations and realities of religious toleration, Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, 2007.
  • Khashim, Ali Fahmi, Zarruq, the Sufi: A Guide in the Way and a Leader to the Truth - A Biographical and Critical Study of a Mystic from North Africa, Tripoli, General Co. for Publication, 1976.
  • Khiari, Farid, "Au Maghreb, pestes et famines contre les hommes: un combat inégal", Revue d'histoire moderne et contemporaine, 39, 4 (1992), pp. 625-644. https://doi.org/10.3406/rhmc.1992.1652
  • Krstić, Tijana, "Moriscos in Ottoman Galata, 1609-1620s", en Mercedes García-Arenal y Gerard Wiegers (ed.), The Expulsion of the Moriscos from Spain: A Mediterranean Diaspora, Leiden-Boston, Brill, 2014, pp. 269-285. https://doi.org/10.1163/9789004279353_013
  • Kugle, Scott Alan, Rebel Between Spirit and Law: Aḥmad Zarruq, Sainthood, and Authority in Islam, Bloomington, Indiana University Press, 2006.
  • La Véronne, C. de, "Sa'dids", en EI2, vol. 8, pp. 723a-726a.
  • Lirola Delgado, Jorge y Puerta Vílchez, José Miguel (dir. y ed.), Biblioteca de al-Andalus [BA]. 1, De al-'Abbādīya a Ibn Abyaḍ, Almería, Fundación Ibn Tufayl de Estudios Árabes, 2012.
  • Münir Aktepe, M., "Es'ad Efendi, Meḥmed", en EI2, vol. 2, p. 713.
  • Norri, Nezha, Edición y estudio sociolingü.stico del Manuscrito D.565 de la Biblioteca Universitaria de Bolonia, Cádiz, Editorial UCA - Córdoba, UCO Press, 2017.
  • Oman, G., "Al-Idrīsī", en EI2, vol. 3, pp. 1032b-1035a.
  • Özdemir, Mehmet, "Mütercim ve Müellif Bir Şeyhülislam: Hocazade Es'ad Efendi ve Eserleri", Turkish Studies, 6, 2 (Spring 2011), pp. 713-724. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.2040
  • Pellat, Ch., "Mawlāy Maḥammad al-Shaykh", en EI2, vol. 6, pp. 893a-895a.
  • Peters, Francis E., Aristoteles Arabus: The Oriental Translations and Commentaries on the Aristotelian Corpus, Leiden, E. J. Brill, 1968.
  • Repp, R. C., "Shaykh al-Islām: 2. In the Ottoman Empire", en EI2, vol. 9, pp. 400a-402a.
  • Roman, Stephan, The Development of Islamic Library Collections in Western Europe and North America, London-New York, Mansell, 1990.
  • Sarnelli Cerqua, Clelia, "Al-Ḥağarī in Andalusia", Studi Magrebini, 3 (1970), pp. 161-203.
  • Savage-Smith, Emilie, A New Catalogue of Arabic Manuscripts in the Bodleian Library, University of Oxford. Volume I: Medicine, Oxford, Oxford University Press, 2011.
  • Sezgin, Fuat, Geschichte des Arabischen Schrifttums [GAS]. Band III: Medizin - Pharmazie - Zoologie - Tierheilkunde, Leiden, E. J. Brill, 1970.
  • Shefer-Mossensohn, Miri, Ottoman Medicine: healing and medical institutions 1500- 1700, Albany, SUNY Press, 2009.
  • Slane, William M. de, Catalogue des Manuscrits Arabes de la Bibliothèque Nationale, Paris, Imprimerie Nationale, 1883-1895.
  • Slomp, Jan, "The Gospel of Barnabas", en David Thomas y John Chestworth (ed.), Christian-Muslim Relations: A Bibliographical History. Volume 9. Western and Southern Europe (1600-1700), Leiden-Boston, Brill, 2017, pp. 671-688.
  • Turki, Abdelmajid, "Documents sur le dernier exode des andalous vers la Tunisie", en Míkel de Epalza y Ramon Petit (ed.), Recueil d'études sur les moriscos andalous en Tunisie, Madrid, Instituto Hispano-Árabe de Cultura, 1973, pp. 114-127.
  • Uri, Joanne, Bibliothecae Bodleianae codicum manoscriptorum orientalum, Catalogus. Pars Prima, Oxonii, Typographeo Clarendoniano, 1787.
  • Vajda, Georges, Index général des manuscrits arabes musulmans de la Bibliothèque Nationale de Paris, Paris, CNRS, 1953. https://doi.org/10.1163/157005854X00348
  • Van Koningsveld, P. S., al-Samarrai, Q. y Wiegers, G., "General Introduction", en al-Ḥaŷarī, Kitāb Nāṣir al-dīn 'alà l-qawm al-kāfirīn, pp. 13-74.
  • Varlik, Nükhet, Plague and Empire in the Early Modern Mediterranean World: The Ottoman Experience, 1347-1600, Cambridge, Cambridge University Press, 2015. https://doi.org/10.1017/CBO9781139004046
  • Vespertino Rodríguez, Antonio, "La literatura aljamiado-morisca del exilio", en M. de Epalza (ed.), L'expulsió dels moriscos. Conseqü.ncies en el món islàmic i el món cristià, Barcelona, Generalitat de Catalunya, 1994, pp. 183-93.
  • Vincent, Bernard, "Et quelques voix de plus: de Francisco Núñez Muley à Fatima Ratal", Sharq al-Andalus, 12 (1995), pp. 131-145. https://doi.org/10.14198/ShAnd.1995.12.06
  • Vincent, Bernard, "Algunas voces más: de Francisco Núñez Muley a Fátima Ratal", en Bernard Vincent, El río morisco, Valencia, Universitat de València, 2006, Biblioteca de estudios moriscos, 2, pp. 89-104.
  • Wiegers, Gerard A., "Nueva luz sobre Alonso de Luna, alias Muḥammad b. Abī l-'Āṣī, y su proceso inquisitorial (1618)", en Manuel Barrios Aguilera y Mercedes García-Arenal (eds.), Los plomos del sacromonte: invención y tesoro, València: Universitat de València, 2006, Biblioteca de estudios moriscos, 1, pp. 403-417.
  • Wiegers, Gerard A., "The Persistence of Mudejar Islam?: Alonso de Luna (Muḥammad Abū 'l-'Āṣī), the Lead Books, and the Gospel of Barnabas", Medieval Encounters, 12, 3 (2006), pp. 498-518. https://doi.org/10.1163/157006706779166048
  • Wiegers, Gerard A., "El contenido de los textos árabes de los Plomos: El libro de los misterios enormes (Kitāb al-asrār al-'aẓīma) como polémica islámica anticristiana y antijudía", en Mª Julieta Vega García-Ferrer, Antonio López Carmona y Mª Luisa García Valverde (coord.), Nuevas aportaciones al conocimiento y estudio del Sacro Monte: IV Centenario Fundacional (1610-1210), Granada, Fundación Euroárabe, 2011, pp. 199-214,
  • Yakut, Esra, Şeyhülislamlık: Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, Istanbul, Kitap Yayınevi, 2005, Tarih ve Coğrafya Dizisi, 34.