Modelos gallego-portugueses de uso retóricola personificación de los ojos en la escuela castellana

  1. Toro Pascua, María Isabel
  2. Vallín, Gema
Journal:
Revista de filología española

ISSN: 0210-9174

Year of publication: 2021

Tome: 101

Fascicle: 2

Pages: 489-508

Type: Article

DOI: 10.3989/RFE.2021.017 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openOpen access editor

More publications in: Revista de filología española

Abstract

Although the reference to the eyes as the perpetrators of the cuita amorosa was an asset of the poetic inventio from the first Roman lyrics schools, it was some Galician-Portuguese troubadours who made it an essential part of the elocutio through their personification. The same pattern can be found in several 15th century Castilian poets: the device already appears in the Galician-Castilian cantigas of Villasandino, who seems to consider it as one of the identifying features of the first Castilian written poetry and in some compositions of the Galician-Castilian corpus. The eloquent use of the personification of the eyes supports this new consideration of the Galician-Castilian cantigas.

Funding information

Funders

Bibliographic References

  • Airas Freixedo, Xosé Bieito (2010): O cancioneiro de Roi Fernandiz, clérigo de Santiago, Vigo, Universidade de Vigo, .
  • Beltrán, Vicente (1993a): “Atá fiinda”, en Giulia Lanciani y Giuseppe Tavani (coords.), Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa, Lisboa, Caminho, pp. 70-71.
  • Beltrán, Vicente (1993b): “Cantiga de mestria”, en Giulia Lanciani y Giuseppe Tavani (coords.), Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa, Lisboa, Caminho, p. 139.
  • Beltrán, Vicente (1995): A cantiga de amor, Vigo, Galaxia.
  • Beltrán, Vicente (1996): “Tipos y temas trovadorescos XI. La corte poética de Sancho IV”, en Carlos Alvar y José Manuel Lucía Mejías (coords.), La literatura en la época de Sancho IV (Actas del Congreso Internacional “La literatura en la época de Sancho IV”, Alcalá de Henares, 21- 24 de febrero de 1994), Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá, pp. 121-140.
  • Beltrán, Vicente (1997): “A alba de Nuno Fernandez Torneol”, Revista galega do ensino, 17, pp. 89-109.
  • Beltrán, Vicente (1998): “Tipos y temas trovadorescos. XV. Johan Soarez Coelho y el ama (de don Denis)”, Bulletin of Hispanic Studies, 75, pp. 13-43.
  • Beltrán, Vicente (ed.) (2000): Jorge Manrique, Poesía, Barcelona, Crítica.
  • Beltrán, Vicente (2001): “Los Gozos de amor de Juan Rodríguez del Padrón: edición crítica”, en Leonardo Funes y José Luis Moure (eds.), Studia in honorem Germán Orduna, Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá, pp. 91-110.
  • Beltrán, Vicente (2009): Edad Media: Lírica y cancioneros, Madrid, Visor.
  • Beltrán de Heredia, Vicente (1970): Cartulario de la Universidad de Salamanca, Salamanca, Universidad de Salamanca.
  • Bertolucci Pizzorusso, Valeria (1963): Le poesie di Martin Soares, Bologna, Libreria Antiquaria Palmaverde.
  • Brea, Mercedes (1999): “Las cantigas de romería de los juglares gallegos”, en S. Fortuno Llorens y T. Martínez Romero (eds.), Actes del VII Congrès de l´Associació Hispánica de Literatura Medieval, I, Castellón de la Plana, Universitat Jaume I, pp. 381-396.
  • Burgazzi, Riccardo (2015): “La romaría cantata da Johan Servando”, Carte Romanze, 3, 1, pp. 9-43.
  • Cabré, Miriam (2011): “Who are Cerveri’s worst enemies?”, Glossator, 4, pp. 59-72.
  • Casas Rigall, Juan (1995): Agudeza y retórica en la poesía amorosa de cancionero, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela.
  • Casas Rigall, Juan (2009): “En el texto de Macías: edición crítica de «Cativo de miña tristura»”, Zeitschrift für romanische Philologie, 125.1, pp. 106-127.
  • Cohen, Rip (2003): 500 Cantigas d’ Amigo, Porto, Campo das Letras.
  • Cohen, Rip (2013): “Internal Rhyme and the History of Strophic Song”, en Virtual Center for the Study of Galician-Portuguese Lyric, vol. 1, .
  • Correia, Angela (1993): “Sobre a especificidade da cantiga de romaria”, Revista da Biblioteca Nacional, 8, pp. 7-22.
  • Cortines, Jacobo (ed.) (1984): Petrarca, Cancionero, Madrid, Cátedra.
  • Cunha, Celso Ferreira da (1982): Estudos de versificação portuguesa, Paris, Calouste Gulbenkian.
  • Deyermond, Alan (1982): “Baena, Santillana, Resende and the Silent Century of Portuguese Court Poetry”, Bulletin of Hispanics Studies, 59, pp. 265-283.
  • Dutton, Brian (1990-1991): El Cancionero del siglo xv (c. 1360-1520), Salamanca, Universidad de Salamanca, 7 vols.
  • Dutton, Brian y González Cuenca, Joaquín (1993): Cancionero de Juan Alfonso de Baena, Madrid, Visor.
  • Farinelli. Arturo (1929): Italia e Spagna, Torino, Fratelli Bocca-Editori, 2 vols.
  • Ferreiro, Manuel (dir.) (2018-): Universo Cantigas. Edición crítica da poesía medieval galegoportuguesa, A Coruña, Universidade da Coruña, .
  • Fregonese, Roberta (2007): Joham Vaasquiz de Talaveyra. Poesie e tenzoni. Edizione critica, introduzione, note e glossario, Milano, Edizioni Spolia.
  • Fucilla, Joseph G. (1953): Estudios sobre el petrarquismo en España, Madrid, CSIC.
  • Gaibrois de Ballesteros, Mercedes (1922): Sancho IV de Castilla, vol. I, Madrid, Tipografía de la Revista de Archivos, Bibliotecas y Museos.
  • Gallagher, Patrick (ed.) (1968): The life and works of Garci Sánchez de Badajoz, London, Tamesis Books.
  • Gilderman, Martin S. (1982): “Juan Rodríguez del Padrón: profeta mártir del amor cortés”, en Eugenio de Bustos Tovar (ed.), Actas del IV Congreso Internacional de Hispanistas, Salamanca, Universidad de Salamanca, pp. 659-664.
  • Gonçalves, Elsa (1986): “Presupostos históricos e geográficos à crítica textual no âmbito da lírica medieval galego-portuguesa: (1) Quel da Ribeira; (2) A Romaria de San Servando”, en Critique textuelle portugaise. Actes du Colloque (Paris, octobre 1981), Paris, Fondation Calouste Gulbenkian, pp. 41-53.
  • Gonçalves, Elsa (1993): “Atehudas ata a finda”, en Mercedes Brea (coord.), O cantar dos trobadores. Actas do Congreso (Santiago de Compostela, 26 e 29 abril 1993), Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, pp. 167-186.
  • Haywood, Louise (2016): “Juan de Torre’s Poetics of Vision: Oiosqueyanovesque”, Medievalia, 19.1, pp. 111-145, . Indini, Maria Luisa (1978): Bernal de Bonaval. Poesie, Bari, Adriatica Editrice.
  • Lapesa, Rafael (1953-1954): “La lengua de la poesía lírica desde Macías hasta Villasandino”, Romance Philology, 7, pp. 51-59.
  • Lapesa, Rafael (1982): De la Edad Media a nuestros días, Madrid, Gredos.
  • Le Gentil, Pierre (1949): La Poésie lyrique espagnole et portugaise à la fin du Moyen Âge, I, Les Thèmes et les genres, Rennes, Philon.
  • Lopes, Graça Videira y Manuel Pedro Ferreira (dirs.) (2011-): Cantigas Medievais Galego Portuguesas [base de datos online], Lisboa, Instituto de Estudos Medievais, FCSH/NOVA, .
  • Lorenzo Gradín, Pilar (1997a): “Voces de mujer y mujeres con voz en las tradiciones hispánicas medievales”, en Iris M. Zavala (coord.), Breve historia feminista de la literatura española (en lengua castellana). 4. La literatura escrita por mujer: desde la Edad Media hasta el siglo xviii, Barcelona, San Juan de Puerto Rico, Anthropos, Universidad de Puerto Rico, pp. 3-82.
  • Lorenzo Gradín, Pilar (1997b): “El dobre gallego-portugués o la estética de la simetría”, Vox Romanica, 56, pp. 212-241.
  • Mosquera Novoa, Lucía (2015): Juan de Torres: edición y estudio de su poesía, tesis doctoral, Universidade da Coruña, .
  • Mosquera Novoa, Lucía (ed.) (2016): La poesía de Juan de Torres, Alessandria, Edizioni dell’ Orso.
  • Oliveira, António Resende de (1994): Depois do espectáculo trovadoresco. A estructura dos cancioneiros peninsulares e as recolhas dos séculos xiii e xiv, Lisboa, Edições Colibri.
  • Pérez Bosch, Estela (2009): Los valencianos del “Cancionero General”: estudio de sus poesías, Valencia, Universitat de València.
  • Pérez Priego, Miguel Ángel (2013): Literatura Española Medieval (el siglo xv), Madrid, Ramón Areces, UNED.
  • Pla Colomer, Francisco (2016): “Aproximación lingüística al Cancionero de Baena en su contexto poético”, Revista Electrónica del Lenguaje, 3, pp. 1-15, .
  • Proia, Isabella (2015): “A proposito della koinè galego-castigliana. Alcune considerazioni sulla tradizione testuale dell’Arcediano de Toro”, Critica del testo, XVIII /3, pp. 137-154.
  • Reali, Erilde (1964): Le “cantigas” di Juyão Bolseyro, Napoli, Pubblicazioni della sezione romanza dell’ Istituto Universitario Orientale.
  • Recio, Roxana (ed.) (2007): Estudios sobre el nuevo petrarquismo: un aspecto fundamental de las relaciones hispano-italianas, Revista de poética medieval, 18, número monográfico.
  • Richard, Javier A. (2011): Fernando III: cruzado y santo, Cádiz, Absalon Ediciones.
  • Rico, Francisco (1976): “Cuatro palabras sobre Petrarca en España (siglos xv y xvi)”, en Convegno Internazionale Francesco Petrarca, Roma, Accademia Nazonale dei Lincei, pp. 49-58.
  • Rico, Francisco (1978): “De Garcilaso y otros petrarquismos”, Revue de Littérature Comparée, 52, pp. 325-338.
  • Rico, Francisco (1987): “A fianco di Garcilaso: poesia italiana e poesia spagnola nel primo cinquecento”, Studi Petrarcheschi, 4, pp. 229-236.
  • Riquer, Isabel de (2015): “Women and Feigned Pilgrimages”, en Carlos Andrés González-Paz (ed.) Women and Pilgrimage in Medieval Galicia, Surrey (UK), Burlington (USA), Ashgate, pp. 155-167.
  • Rodado Ruiz, Ana M.ª (2000a): “Tristura conmigo va”: fundamentos de amor cortés, Cuenca, Universidad de Castilla-La Mancha.
  • Rodado Ruiz, Ana M.ª (ed.) (2000b): Pedro de Cartagena, Poesías, Cuenca, Universidad de Castilla- La Mancha.
  • Rodríguez-San Pedro Bezares, Luis Enrique (2002-2019): Historia de la Universidad de Salamanca, Salamanca, Universidad de Salamanca, 6 vols.
  • Rodríguez Lapa, Manuel (1965): Cantigas d’ escarnho e de mal dizer dos cancioneiros medievais galego-portugueses, Vigo, Galaxia.
  • Ron Fernández, Xabier (2005): “Carolina Michaëlis e os trovadores representados no Cancioneiro da Ajuda”, en Carolina Michaëlis e o Cancioneiro da Ajuda, hoxe, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, pp. 121-188.
  • Ron Fernández, Xabier (2015): A fenomenoloxía do don na lírica románica das primeiras xeracións, tesis doctoral (inédita), Universidade de Santiago de Compostela.
  • Rovira, José Carlos (1990): Humanistas y poetas en la corte napolitana de Alfonso el Magnánimo, Alicante, Instituto Juan Gil-Albert.
  • Sáez Durán, Juan (2019): “Elaboración de una lengua poética y code-mixing: en torno a la configuración lingüística del corpus gallego-castellano”, en Isabella Tomasetti (ed.), Avatares y perspectivas del medievalismo ibérico, vol. II, San Millán de la Cogolla, Cilengua, pp. 1205-1215.
  • Sansone, Giuseppe E. (1974): “Temi e técnica delle cantigas d’ amor di Johan Garcia de Guilhade”, en Saggi Iberici, Bari, Adriatica Editrice, pp. 9-38.
  • Souto Cabo, José António (1988): “Aproximaçom ao motivo dos olhos nas cantigas de amor e amigo”, Agália. Revista da Associaçom Galega da Língua, 16, pp. 401-420.
  • Souto Cabo, José António (2012): “En Santiago, seend’ albergado en mia pousada. Nótulas trovadorescas compostelanas”, Verba, 39, pp. 273-298.
  • Souto Cabo, José António (2018): “Martin Codax e o fenómeno jogralesco na Galiza sul-ocidental”, en Alexandre Rodríguez Guerra y Xosé Bieito Arias Freixedo (coords.), The Vincel Parchment and Martin Codax / O Pergamiño Vindel e Martin Codax. The Golden Age of Medieval
  • Poetry / O esplendor da poesía galega medieval, Amsterdam, Philadelphia, Jonh Benjamins Publishing Company, pp. 83-101.
  • Tavani, Guiseppe (1967): Repertorio métrico della lirica galego-portoghese, Roma, Edizioni dell’ Ateneo.
  • Tavani, Giuseppe (1983): “L’ultimo periodo della lirica galego-portoghese: archiviazione di un’esperienza poetica”, Revista da Biblioteca Nacional, III , 1-2, pp. 9-17.
  • Toro Pascua, María Isabel (2009): “Gracián y los poetas de Cancionero: del Arte de ingenio (1642) a la Agudeza y Arte de ingenio (1648)”, Conceptos. Revista de investigación graciana, 6, pp. 67-85.
  • Toro Pascua, María Isabel y Vallín, Gema (2005): “Hibridación y creación de una lengua poética: el corpus gallego-castellano”, Revista de poética medieval, 15, pp. 93-106.
  • Toro Pascua, María Isabel y Vallín, Gema (2006): “Lírica culta, lírica popular: intercambios (‘Ver y desear’: un villancico popular de origen trovadoresco)”, en Pedro M. Cátedra (ed.), La literatura popular impresa en España y en la América Colonial: formas & temas, géneros, funciones, difusión, historia y teoría, Salamanca, SEMYR–Instituto de Historia del Libro y de la Lectura, pp. 169-189.
  • Vallín, Gema (1996): Las cantigas de Pay Soarez de Taveirós. Estudio histórico y edición, Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá.
  • Vasconcelos, Carolina Michaëlis de (1990): Cancioneiro da Ajuda, vols. I. e II , Lisboa, Imprensa Nacional, Casa da Moeda [reimpressão da edição de Halle: Max Niemeyer, 1904, acrescentada de um prefácio de Ivo Castro e do glossário das cantigas, Revista Lusitana, XXIII ].
  • Víñez, Antonia (1996): “Documentación de trovadores”, en Carlos Alvar y José Manuel Lucía Mejías (coords.), La literatura en la época de Sancho IV (Actas del Congreso Internacional “La literatura en la época de Sancho IV”, Alcalá de Henares, 21-24 de febrero de 1994), Alcalá de Henares, Universidad de Alcalá, pp. 531-542.
  • Whetnall, Jane (2006): “Las transformaciones de Petrarca en cuatro poetas de cancionero: Santillana, Carvajales, Cartagena y Florencia Pinar”, Cancionero General, 4, pp. 81-108.
  • Zinato, Andrea (1996): Macías. L’esperienza poetica galego-castigliana, Venezia, Cafoscarina.