A cultura da águada patrimonialização das levadas da Madeira à oferta turística

  1. Fernandes, Filipa
Revista:
Pasos: Revista de Turismo y Patrimonio Cultural

ISSN: 1695-7121

Año de publicación: 2010

Volumen: 8

Número: 4

Páginas: 529-538

Tipo: Artículo

DOI: 10.25145/J.PASOS.2010.08.046 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openRIULL editor

Otras publicaciones en: Pasos: Revista de Turismo y Patrimonio Cultural

Resumen

Este artigo incide na análise de um elemento de cultura material que foi alvo de activação patrimonial (nos finais da década de 90), incrementada pela indústria turística, assumindo desde então novas funcionalidades e dinâmicas. O estudo circunscreve-se às levadas da Ilha da Madeira, um elemento patrimonial usado simultaneamente pela população local nas práticas de regadio, e pelos turistas, na contemplação e fruição da paisagem e do património. A capacidade de atracção registada pelos seus múltiplos usos ao longo de várias décadas, leva-me a concluir que a sua �imagem de marca� permanece no imaginário turístico, contribuindo assim, para que este elemento cultural identifique a ilha da Madeira como um destino turístico diferenciado.

Referencias bibliográficas

  • Batista Medina, J. A. 2001, El Agua es de la Tierra. La Gestión Comunal de un Sistema de Riego del Nordeste de La Palma (Los Sauces), Madrid, Ministerio de Educación, Cultura y Deporte.
  • Batista Medina, J. A. 1998, Água y conflictos en sistemas de riego: un análisis antropológico, http:// www.us.es/ciberico/archivos-acrobat/ zaracomun4.batistame.pdf, 06/10/04.
  • Batista Medina, J. A. 1993, “La Opción Cooperativa en la Ges- tión de un recurso común. El Caso del Agua en una Comunidad de Regantes de La Palma (Islas Canarias)”. In Pas- cual Fernández, J. (coord), Processos de Apropriación y Gestión de Recursos Comunales, VI Congreso de Antropologia, Tenerife: Ass. Canaria de Antropologia.
  • Bidlle, A. J. D. 1900, The Madeira Islands, London, Hurst & Blackett Limited.
  • Blasco, E. F. 1996, Economía, Turísmo y Medio Ambiente, València, Universitat de València.
  • Branco, J. F. 1987, Camponeses da Madeira. As Bases Materiais do Quotidiano no Arquipélago (1750-1900), Lisboa, Publicações D. Quixote.
  • Brassey, L. 1885, In the trades, the tropics & the roaring forties, London: Longmans, ISSN 1695-7121PASOS. Revista de Turismo y Patrimonio Cultural, 8(4). 2010 Green & Co.
  • Brown, A. S. 1890, Madeira and the Canary Islands. A practical and complete guide for the use of invalids and tourists, 2nd ed., London, Sampson Low, Marston, Searle & Rivington.
  • Brown, A. S. 1927, Brown’s Madeira, Canary Islands and Azores. A practical and complete guide for the use of tourists and invalids, 13th ed., London, Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent & Co., Ltd.
  • Caires, D. 2000, “Levadas candidatas a património da humanidade – os caminhos da água”, Jornal da Madeira, 07/03/00, pp.6-7.
  • Comissão Administrativa dos Aproveitamentos Hidráulicos da Madeira (CAAHM) 1969, O aproveitamento da água na ilha da Madeira, Lisboa, Ministério das Obras Públicas, Gráfica Brás Monteiro.
  • Correa, M. de J. 1927, A Ilha da Madeira. Impressões e notas archeologicas, ruraes, artísticas e sociaes, Coimbra, Imprensa da Universidade.
  • Craik, J. 1997, “The culture of tourism”. In: Rojek, C. e J. Urry (Eds.), Touring cultures, London, Routledge, pp. 113-136.
  • Crawshaw, C. and Urry, J. 1997, “Tourism and the Photographic Eye”. In: Rojek, C. and J. Urry (eds.), Touring Cultures. Transformations of Travel and Theory, London, Routledge, pp. 176-195.
  • Dias, J., e Galhano, F. 1986, Aparelhos de elevar a água de rega. Contribuição para o estudo do regadio em Portugal, 2ª ed., Lisboa, Publicações Dom Quixote [1953].
  • Dinar, A, e E. T. Loehman (eds.) 1995, Water Quantity/Quality Management and Conflict Resolution. Institutions, Processes and Economic Analyses, Westport: Praeger.
  • Duncan, T. B. 1972, Atlantic Islands. Madeira, The Azores and the Cape Verdes in seventeenthCentury Commerce and Navigation, Chicago, The Chicago University Press.
  • Durand, Jean-Yves 2003, “A Diluição do Consenso: a água de ‘fonte de vida’ a ‘património colectivo’”. Etnográfica, vol. VII, (1), pp.15-31.
  • Featherstone, M. 2001, “Culturas globais e culturas locais”. In: Fortuna, C. (org.), Cidade, Cultura e globalização. Ensaios de Sociologia, 2ª ed., Oeiras, Celta, pp. 83-103.
  • Fernandez, F. 2007, “A água de heréus na Lombada da Ponta do Sol”, Xarabanda Revista, nº16, 2005-2006, pp.51-57.
  • Fernandez, F. 2006, Levadas de Heréus na Ilha da Madeira. Partilha, Conflito e Memória da água na Lombada da Ponta do Sol, Dissertação de Mestrado em Ciências Antropológicas, Lisboa, ISCSP, UTL, ed. Autor.
  • Fernea, R. A. 1963, “Conflict in Irrigation”, Comparative Studies in Society and History, vol. 6, (1), pp.76-83.
  • Fleuret, P. 1985, “The Social Organization of Water Control in the Taita Hills, Kenya”, American Ethnologist, vol.12, (1), pp. 103-118.
  • Freitas, É. 2000, “Levadas da Madeira Continuam Candidatas a Património Mundial”. Jornal da Madeira, 18/05/2000, pp.11.
  • Freitas, É. 2006, “Madeira investe 4 milhões de euros na recuperação de 18 percursos pedestres”, Jornal da Madeira, 5/05/06, p.8.
  • Gouveia, A. 1996 “A agricultura madeirense: dos poios às levadas”. In AAVV, O Voo do Arado, Lisboa, Museu Nacional de Etnologia, IPM, MC.
  • Guillet, D. 1987, “Terracing and Irrigation in the Peruvian Highlands”, Current Anthropology, Vol.28, (4), pp. 409-430.
  • Harcourt, E., E. V. 1851, A Sketch of Madeira. Containing information for the traveller, or invalid visitor, London, John Murray.
  • Hernández, M.A S. e F. J. C. Tafalla 1998, Memoria, identidad y conflicto: El agua en Valderrobes, http://www.us.es/ ciberico/archivos-acrobat/zaracomunlisanhernan.pdf, 06/10/04.
  • Hunt, R. C. e E. Hunt 1976, “Canal Irrigation and Local Social Organization”, Current Anthropology, vol.17, (3), pp. 389-411.
  • Iinda, J. X. and R. Rosaldo 2002, “Introduction. A World in Motion”. In: Inda, J. X. and R. Rosaldo (eds.), The Anthropology of Globalization. A Reader, Oxford, Blackwell Publishers.
  • Jones, E. E. G. 1909, A handy guide to Madeira. London: Werthmeier, Lea & Co.
  • Jorge, J. 2001, “Os homens e a água: conflitos em torno da rega”. In AAVV, Redescobrir a Várzea de Loures. Rios, Riachos e Ribeiros de Loures, Loures, Museu Municipal de Loures, Câmara Municipal de Loures, pp.103-111.
  • Kelly, W. W. 1983, “Concepts in the Anthropological Study of Irrigation”, American Anthropologist, New Series, vol.85, (4), pp.880- 886.
  • Lansing, J. S. 1987, “Balinese “Water Temples” and the Management of irrigation”, American Anthropologist, New Series, vol.89, (2), pp.326-341.
  • Loehman e Dinar 1995, “Introduction”. In Dinar, A. e E. T. Loehman (eds.), Water Quantity/Qua- lity Management and Conflict Resolution. Institutions, Processes and Economic Analyses, Westport, Praeger.
  • Macannell, D. 1999 [1976], The Tourist. A New Theory of the Leisure Class, 2ª ed., Berkeley, University of California Press.
  • Neves, H. C. e N. Verríssimo 1995, Levadas da Madeira. Proposta de Classificação como Património da Humanidade. Estudo Prévio de Candidatura, Funchal, s/e.
  • O’neill, B. J. 1984, Proprietários, Lavradores e Jornaleiras. Desigualdade Social numa Aldeia Transmontana, 1870-1978, Lisboa, Publicações D. Quixote.
  • Palu, P. 1998, Savoirs et savoir-faires dans la gestion des eaux: pour une approche en terme de “cultures de l’eau”, in http://www. us.es/ciberico/archivos-acrobat/zaracomun4palu.pdf, 06/10/04.
  • Peixoto, A. A. R. 1967, “Survivances du régime communautaire en Portugal”, Rocha Peixoto, Obras: Estudos de Etnografia e de Arqueologia, vol.1, Póvoa de Varzim, Câmara Municipal da Póvoa de Varzim, pp.330-347 [1908].
  • Pereira, E. C. N. 1989, Ilhas de Zargo, 4ªed., Funchal, Câmara Municipal do Funchal.
  • Pereiro Pérez, X. 2003, “Patrimonialização e transformação das identidades culturais”, In, Portela, J. e Castro Caldas, J. (coords.), Portugal Chão, Oeiras: Celta Editora, pp. 231-247.
  • Pérez Picazo, M. T., s/d, Gestión del Agua y Conflictividad en el Sureste de España, Siglos XIX y XX, in http://www.us.es/ciberico/archivos-html/pagiprincipalportu.htm, 05/05/05.
  • Portela, J. 1996, “Regadios Tradicionais em Trásos-Montes”. In AAVV, O Voo do Arado, Lisboa, Museu Nacional de Etnologia, IPM, MC.
  • Power, C. A. Le P. (compilador) 1935, Power’s guide do Madeira, 3ª Ed, London: George Philip & Son, Ltd.
  • Prats, L. 1997, Antropología y Patrimonio, Barcelona, Editorial Ariel, S. A.
  • Prats, L. 1998, “El concepto de patrimonio cultural”, Politica y Sociedad, nº27, pp.63- 76.
  • Prats, L. e Santana, A. 2005, “Reflexiones libérrimas sobre patrimonio, turismo y sus confusas relaciones”, In: Santana, A. e L. Prats, (orgs.), El encuentro del turismo com el património cultural: concepciones teóricas y modelos de aplicación, X Congreso de Antropología, Sevilla, Fundación El Monte, FAAEE, Asociación Andaluza de Antropología, pp.09-25.
  • Prista, P. 1989, “Águas tiradas e águas de rojo – Autonomia e Cooperação nas Hortas do Alto Barrocal Algarvio”. In AAVV, Estudos em Homenagem a Ernesto Veiga de Oliveira, Lisboa, INIC, pp.629-638.
  • Quntal, R. 2001, Levadas e Veredas da Madeira, 3ª ed., Funchal, Edições Francisco Ribeiro.
  • Quntal, R. 1995, «Levadas, monumentos edificados por heróis anónimos», D. N. Madeira Revista, 12/02/95.
  • Salesse, E. 2003, “Os que ‘sabiam’ e os que ‘andam baralhados’: funcionamento técnico e social de um regadio”, Etnográfica, vol. VII (1), pp.33-61.
  • Sainz-Trueva, J. (coord.) 1990, Forasteiros na Madeira Oitocentista. Uma estação de turismo terapêutico, Funchal, Direcção Regional dos Assuntos Culturais, Secretaria Regional do Turismo, Cultura e Emigração.
  • Santana, A. 2006, “Os olhos também comem: imagens do património para o turismo”. In: Peralta, E. e. M. Anico (orgs.), Patrimónios e Identidades. Ficções Contemporâneas, Oeiras, Celta Editora.
  • Santana, A. 2003a, “Patrimonios culturales y turistas: Unos leen lo que outros miran”, Pasos – Revista de Turismo y Patrimonio Cultural, vol. 1, nº 1, pp.1-12.
  • Santana, A. 2003b, “Turismo Cultural, Culturas Turísticas”, Horizontes Antropológicos, 9, nº 30, pp.31-57.
  • Santana, A. 1997, Antropología y Turismo. Nuevas hordas, viejas culturas?, Barcelona, Editorial Ariel, S.A.
  • Selwin, T. 1996, “Introduction”, In: Selwyn, T. (ed.), The tourist image: myths and myth making in tourism, Chichester, John Wiley & Sons, pp.01-32.
  • Silva, L. 2008, “Contributo para o estudo da pósruralidade em Portugal”, Arquivos da Memória, 4 (Nova Série), pp. 6-25.
  • Silva, Pe F. A. da e C. A. de Menezes 1984 [1978], Elucidário Madeirense, Funchal, Direcção Regional dos Assuntos Culturais, Secretaria Regional Turismo e Cultura.
  • Silva, Pe F. A. da 1944, As Levadas da Madeira, Funchal, Junta Geral do Distrito autónomo do Funchal
  • Smith, M. K. 2003, Issues in Cultural Tourism Studies, London, Routledge.
  • Sousa, J. J. A. 1989, “As Levadas”, Atlântico – Revista de Temas Culturais, (17), pp.40-48.
  • Solís, P. 2005, “Water as rural heritage: reworking modernity through resource conflict in Edwards County, Kansas”, Journal of Rural Studies, vol. 21, pp.55-66.
  • Strang, V. 2004, The Meaning of Water, Oxford, Berg.
  • Stronza, A. 2001, “Anthropology of Tourism: Forging new ground for ecotourism and other alternatives”, Annual Review of Anthropology, 30, pp.261-283.
  • Trawick, P. B. 2001, “Successfully Governing the Commons: Principles of Social Organization in an Andean Irrigation System”, Human Ecology, vol.29, (1), pp.1-25.
  • Taylor, E. M. 1882, Madeira: Its scenery and how to see it, London, Edward Stanford.
  • Urry, J. 2002, the Tourist Gaze, 2ª ed., London, Sage.
  • Vasconcelos, J. de L. 1980, Etnografia Portuguesa. Tentame de Sistematização, Lisboa, Imprensa Nacional/Casa da Moeda, volume II [1936].
  • Vieira, J. M. 1997, A Economia do Turismo em Portugal, Lisboa, Publicações D. Quixote.
  • Wateau, F. 2000, Conflitos e Água de Rega. Ensaio sobre a Organização Social no Vale de Melgaço, Lisboa, Publicações Dom Quixote.
  • Wateau, F.1998, Quand l’eau sert de prétexte à la revendication des identités. http://www. us.es/ciberico/archivos-acrobat/zaracomun4wateau.pdf, 06/10/04.
  • White, R. 1851, Madeira. Its climate and scenery, London, Cradock & Co. Paternoster Row, F. Wilkinson & Co Madeira.